I

Nhà tôi nằm sát ven đường
Bụi bám đầy mặt lá
Chiều chiều, trẻ con ném đá
Gió thổi tàu rau
Mẹ tôi chải đầu
đầy sân tóc bạc
Con chó nhà bên buộc sát chân tường
Cứ sủa vang đêm cắt ngang sự lãng quên của mẹ
Sáng sáng cả nhà lại nghe mẹ kể
những gì xảy ra sáu chục năm qua...

Dường như bóng tối là một trang sách đen chỉ riêng mẹ đọc được
Mẹ nhìn sâu trong đêm, nhìn thấu cả một ngày xa tít tắp
bà tôi buông chiếc gậy, lìa đời
Mẹ phải đành dụm dần từng que hương để thắp cho bà
lắng nghe dần tiếng gà gáy
để dậy tiễn bà đi…
Mẹ thắp đèn lên xem hai chiếc đồng hồ
Sợ con đi muộn mất chuyến tàu sáng
Tựa cửa mẹ nhìn mênh mông tháng nắng
Sợ con bỏ quên chiếc mũ trên đường đi

II

Hoa gạo đầu làng tuổi thơ
lay lay trong mắt mẹ những ngọn lửa đầu tiên của âu lo
Không có đồ chơi tuổi thơ
Mẹ bới nát cánh đồng tìm một củ khoai bị quên
ngồi trong nắng nhặt cỏ may trên ống quần
thương đứa em chết đói
Hội hè xưa lắt lay trong trí nhớ
lẫn với trò chơi đám ma
chôn một khúc xương cá
mẹ còn nhớ rõ từng lời khóc than…

Trăng tháng năm, trăng tháng năm chưa xa
như chiếc gương gài trên cây sấu trước sân
cây sấu của bà
Lá vàng rụng trên mảnh sân ngập nước
Mẹ vừa sinh tôi, gió lay giàn nhót
Tôi trụi trần không có áo, không có tên
Chiếc áo mẹ khâu phải khoác lên lưng con chó vàng cho nó chạy quanh sân
mẹ tôi đuổi theo cướp lại lấy phước
đom đóm và tôi cùng bay trong ký ức
Tôi lớn lên theo người đi chăn ngỗng thả diều ven sông
mấy lần chết đuối hụt
Mẹ tôi lo âu khóc nhìn mặt nước
Còn tôi vẫn say mê bông súng tím trên đầm
Tôi vẫn thích vớt những chiếc lá tròn
căng trên mặt bát làm cái trống xanh
vẫn thích buông cần câu săn con tôm nhỏ
Tôi chẳng biết mình đang giày vò trí nhớ của mẹ
Trong khi tôi vui, mẹ đang chầm chậm trở thành người hay lo

III

Ba mươi năm tất tả ngược xuôi
Ngôi nhà như con thuyền trôi lang thang trên đất
Mẹ tha theo từng nắm giẻ, từng cái chổi
Mẹ giữ ghì từng dồ đạc nghèo không cho nó vơi đi
Con gà nhỏ xổng chuồng trốn vào vườn nhà ai
cả nhà đuổi vây quanh không bắt được
sẽ lớn lên thành con gá khổng lồ gáy vang
đêm đêm làm mẹ thức giấc
nhớ mãi bóng con gà trong lùm huệ rung rinh

Nỗi lo bé bằng hạt cơm
lớn lên thành một thằng bé
rồi trở thành một người lạ thang thang ngoài phố
Bố tôi dẫn về nhà
cho uống rượu say, rượu lênh láng trên bàn
để lừa bố tôi ném tiền qua cửa sổ
Nỗi lo ùa vào nhà tôi
như con chó dại đi lạc
Mẹ tôi nuôi nó từng ngày
bằng quả tim đầy nước mắt
Một thời mẹ hát hay làm bao nhiêu người khóc
mẹ từng đi khắp các làng nói về một nhà máy sắp xây
Còn tôi thì vẽ bằng mực tím những con chim câu vào những tờ công văn
giương đôi cánh cứng đơ trong mắt mẹ suốt cả thời con gái

Thuở ấy mẹ quen ăn cơm nhà lo việc nước, việc dân
Bây giờ chim câu bước ngoài sân
đã nhắc mẹ nghỉ về phiên chợ
Tôi đã biết bay xa trên nẻo đường có những cỗ xe lạ
Không còn giương cờ giấy trong mắt bạn bè
Mẹ lại lo sao cho chúng tôi có những chiều hè
gió lộng như người khác
Mẹ lo các con cứ để quả tim ở bên ngoài lồng ngực
Tiếng cười vui xé lòng mẹ đêm đêm.

IV

Tháng của mẹ đủ ba mươi ngày
chất trong buồng cơ quan
Mẹ tiếc từng buổi làm, ốm không dám nghỉ
Đêm của mẹ không trăng, không sao,
Mẹ chỉ thèm một khung cửa sổ
Sớm sớm, mẹ tôi đứng như một pho tượng gỗ
đăm đăm nhìn cuối đường nhận mặt ô tô
tất tả đuổi theo xe trong đám bụi mịt mờ
Người chen bệp nón, đứt quai dép
Một chiếc xe lừ lừ bỏ bến
mẹ thấy như cà tuần lễ đã trôi qua rồi
Đột ngột mưa rơi
Mẹ đứng trong hàng hiên nhà ai lo nhà bị dột
lo áo trên dây phơi con không kịp cất…

Mẹ tôi – nỗi lo âu mặc áo vá vai không biết ngày chủ nhật
dường như mỗi đồ đạc bị xô nghiêng
làm mẹ lo hơn một ít
Cái bừa bộn ngổn ngang như là phác thảo của sự tan nát
Mẹ tôi dập xoá từng ngày
những đồ đạc trong nhà ngăn nắp theo một trật tự thương yêu
Mẹ biết sống bình yên trong một ngôi nhà chật
Khúc củi to cháy dở từ Tết trước
còn giữ nguyên cái đầu than đen
đứng ở góc nhà kia, đợt Tết sau cháy tiếp
Cái mâm gỗ mẹ dùng từ ba mươi năm trước
mỗi bữa cơm gợi nhớ cả cuộc đời

Trong nhà, mẹ tôi không phút nghỉ ngơ
mẹ dọn dường cho ánh sáng ùa vào từng ngách nhỏ
Chiếc gối trên đầu tôi thơm suốt mùa hè
Hình như hương hoa chanh trong vườn nhà bên
nơi mẹ vẫn phơi nhờ
đã len trong từng thớ thịt
Mẹ chống lại từng hạt bụi, từng giọt nước vừa hoen
Không cho những đồ đạc trong nhà thành kỷ niệm
Những việc không tên tôi không nghĩ đến
Cuốn mẹ như cơn lốc – mẹ không thể ngừng tay
mẹ sống hết từng ngày
Mẹ cản lại dòng thời gian cuộn trôi không cho
nó xói mòn những gì có tên trong ngôi nhà của mẹ

Năm tháng hãy dày xéo trên bầu trời và xé tan bông hoa đầu hiên
Nhưng chớ cắn vào những gì trong tay mẹ
một cái kim, một sợi chỉ
một chiếc giẻ lau, một cái chổi cùn
Mẹ chống chọi với những cơn bão táp nhân danh một kỷ nguyên
Mặt trời, gió và những chuyến xe cuốn bụi
Sự quên lãng có bộ lông mềm mại
Và cơn mưa – vị khách bị xua đổi khóc lóc ngoài hàng hiên
Vẫn thả vào nhà cái mộng mơ tàn bạo
Tất cả đều thua mẹ
Mẹ tôi – Người hay lo

V

Đếm kỹ từng đồng lương
Mẹ cất trong áo gối
Tôi lăm le mua đàn lạc đà trên cung trăng
mua hoa Lay-ơn
tặng cho người ăn mày cụt tay vẫn đến vào buổi tối – không mang theo đèn
Mẹ tôi thở dài trong đêm
lo cho phiên chợ sớm
Tết – Tết như một mệnh lệnh từ trên đời dội xuống
Mẹ tôi – Người hay lo
từ đầu năm đã tính chuyện rải lá dong đón mùa xuân sau về
Tết mua sớm là Tết rẻ

Những đồng xu be bé
Lanh canh những chuỗi cười
Và thế rồi
lật sấp
Nước mắt mẹ tôi rơi
Mẹ đếm cả thế gian trên đốt ngón tay
Ngón tay sần chai gài khuy áo cho chúng tôi những tháng gió
Ngón tay lo âu rút then mở cửa
Nắng ùa vào nhà, khách ùa vào nhà
Khách quen trên ô tô buýt từ năm nào
bỗng đi qua ghé vào thăm đột ngột
Khách của bố tôi tay cầm theo khúc gỗ
Khách của em tôi – cô bé mắt híp thập thò ngoài khung cửa
Khách của tôi đi chiếc ô tô màu xanh lá non

Mẹ tôi nuôi kỷ niệm như nuôi chim
Lại trải những mảnh đời của mình lên bàn tiếp khách
Niềm vui lớn của mẹ tôi là ôn nghèo nhớ khổ
Tôi chỉ là ngọn gió
thổi những lá cờ vui cắm xa chỗ mẹ ngồi
Còn mẹ thì đăm đăm ngồi canh cái kho vui mẹ dành dụm suốt đời

VI

Những lúc mẹ phàn nàn
Tôi thường bỏ đi ngồi cạnh cây táo già cụt ngọn của nhà bên
Nhìn chim câu rỉa lông trên cành
Mặt trời bị băm ra bởi những chiếc lá xanh quen đùa cợt

Chim vô tư ơi! Lặng im là hạnh phúc
Chiếc đồng hồ nhà tôi hay chết
Ô tô đi qua đánh thức cả nhà
Ba đứa trẻ đội mũ vàng
thổi kèn dưới gốc cây làm tắt đèn của mẹ
Cơn mưa be bé nằm trên nôi trời
Thét những lời tiên tri qua cửa sổ nhà tôi
Người bán bánh rao hàng
Cái tủ mọt trong nhà dội lại
Xương sống tôi đây là một đường ray
Hát cho tôi nghe đi, chim ơi!
Tiếng ca của phút này
Không phải tôi trốn mẹ
Tôi nương tựa vòm cây
Tôi là con sâu làm tổ trong im lặng
Không sợ gì hơn những tiếng thở dài

Thương mẹ tôi hay lo
Tôi không dám về khuya
sợ mẹ mong tôi không ngủ được
thở dài trằn trọc, vặn nhỏ đèn đợi tiếng cửa kêu
Quá khứ ập về đầy khoảng đất vắng tôi
tóc ngả màu hoa huệ
Tôi trốn những cuộc vui, tôi trốn cả cuộc đời tuổi trẻ
trong ngực rụt rè nửa trái tim đứa bé quên nhà
đi vào cánh cửa lạ
tôi trốn những cuộc vui vì mẹ tôi hay lo

Tôi đập mạnh vào bàn cho đài kêu, làm rung cả cốc chén
Nhạc Bettôven xoàn xoạt
tôi xoay núm radio chỉnh lại nỗi lo vừa chớm trong mẹ tôi
tôi vặn nhỏ vô-luym
không cho mẹ nghe một tin khủng khiếp
tôi rải những tiếng cười vào tận trong bếp
khi mẹ xây xong lâu đài của mẹ bằng những cái chai
Tôi giành lấy ngày mai, dựng trong một cái hộp
hé cho mẹ xem, ngày mai khe khẽ hát
Cái hộp của tôi – im lặng tội tình
Ngày mai của tôi là một quả tim

Mẹ ơi! Con có cả một bầy chim đậu trên cây táo nhà hàng xóm
những người lính canh của ngày mai
nó đậu trên những cửa sổ ngôi nhà sắp xây
không cho nỗi lo âu nhảy xổ vào những căn buồng mới nữa
Xấp lịch nhà ta củ hành khốn khó
mỗi khi bóc tay mẹ còn run
Đồng hồ chết trong đêm mẹ đừng có buồn
Con vẫn đếm nhịp tháng ngày chẵn lẻ
Con kéo thành phố xa lại gần trong mắt mẹ
Con nới rộng căn nhà trong những phút nghỉ ngơi…

Hà Nội, 1983